ÇOCUĞUM SÜREKLİ EKRAN BAŞINDA! NE YAPMALIYIM?

Ebeveynler genel olarak çocuklarının ekran başında geçirdiği zaman için endişelidir. Çocuklarının sosyal becerilerinin, ders çalışma motivasyonlarının, dikkat becerilerinin, duygu düzenleme becerilerinin ve beyin işlevlerinin olumsuz etkilenmesinden korkan anne-babalar için ekran saatini nasıl minimuma indirebileceklerine dair yazıları derledik.

Medya araçlarının (TV, tablet, bilgisayar, telefon) bu kadar kolay ulaşılabilir olması boş zamanlarda bir “vakit geçirme” aracı olarak görülmesine neden oldu. Aynı zamanda ekranlar çocukların bilgi edinme ve eğlenme amacı ile sürekli yöneldiği araçlar haline geldi. Dolayısı ile ebeveynlerin bunca endişesinin arkasında haklı gerekçeler bulunuyor. Türkiye’de çocukların ekran karşısında geçirdikleri saat, ödev yapma ve ders çalışma saatleri de eklendiğinde günde 6,5 saati buluyor.

Bu noktada sorulacak olan soru, bu kadar ekran süresi çocuğumun beyin gelişimini etkiliyor mu? Çocuğumun psikolojik ve davranışsal sağlığı tüm bunlardan olumsuz etkilenir mi? Eğer olumsuz bir etki varsa bu etkinin büyüklüğü nedir? Son yıllarda ülkemizde ve dünyada bu konularda birçok araştırma yürütüldüğünü görüyoruz. Araştırma sonuçları şu şekilde;

Sosyal ve Duygusal Etkiler

• Streste artış
• Görevleri yerine getirme süresinde artış
• Boş vakte ayrılan sürede artış
• Elektronik cihazlara erişilemediğinde hissedilen kaygıda artış
• Hayal kırıklığında artış; derin, mücadele isteyen görevlere sabretmede azalma, sorun çözme becerilerinde azalma
• Dürtüsellikte artış (düşünmeden/ani harekete geçme)
• Duygu düzenlemede azalma (ani duygular ve bunlarla başa çıkamama, öfke, üzüntü)
• Yüz ifadelerinden duyguları anlama becerilerinde düşüş, sözel olmayan iletişim ipuçlarını anlama becerilerinde düşüş

Gelişen Beyinlerine olan Nörobiyolojik Etkiler

• Beyinde sürekli dopamin salgılanması, ödül-ceza merkezinde değişimler, bağımlılık
• Sürekli uyaran arayışı ve anında tatmin olma isteği
• Odaklanma ve dikkat becerilerinde azalmalar
• Mavi ışık- Doğal uyku hormonu olan melatonin salgılayan pineal bezi baskılar
• Uykusuzluk: Daha az uyuma, uyku kalitesinde azalma
• Duyusal aşırı yüklenme (gözler, kulaklar vb.)

Ekran Bağımlılığı Başka Nelere Yol Açabilir?

• Beyindeki gri madde hacminde azalma
• Beynin frontal lob hacminde azalma (plan yapma ve organizasyon kısmı)
• Beyinde striatum hacminde azalma (ödül merkezi, uygun olmayan davranışları frenleyen dürtü kontrol merkezi)
• Beyinde insula hasarı (empati ve merhamet geliştirme becerilerimizin olduğu bölge)
• Beyindeki beyaz madde bütünlüğünde kayıplar (beyin içi sinirağları arasında iletişimin sağlanmasından sorumlu kısım)
• Bilişsel işlevlerin zarar görmesi
• Dopamine reseptörlerinde azalma (Depresyon ile ilişkili bir özellik)

Neler Yapılabilir?

UYKU

• Uzmanlar günde 9 saat uyku öneriyor. Ekran süresinin çocuğunuzun uyku saatlerini ve düzenini bozmadığından emin olun.[1]
• Kaliteli, 8-9 saat sürebilen bir uyku için ışıkları söndürün ve özellikle mavi ışık yayan (TV, tablet, bilgisayar, telefon) tüm elektronik cihazları kapatın.

ZAMAN

• Uzmanlar çocuklarda ekran kullanımını 1-2 saatle sınırlandırmanızı öneriyor. Bu süre televizyon, tablet, bilgisayar gibi ekranların karşısında geçirilebilecek toplam maximum süre.[2]
• Ekran/elektronik kullanmanın yasak olduğu zaman dilimleri oluşturun: Yemek zamanı, arabada, yatma zamanına yakın zamanlar, okul vb.
• Çocuğunuz 30dk-1 saat arası bilgisayar başında olduğunda ara vererek 10-15 dakikasını bedenlerini esnetmek ve gözlerini dinlendirmek için ayırmasını sağlayın.

EBEVEYNLİK

• Güç mücadelesine girişmeyin.
• Net ve tutarlı kurallar oluşturun. Beklentilerinizi açıkça belirtin. (tutarsızlıklar, kurallara keyfi esneklikler getirmeler çocuğunuzu ekran saatini artırmaya ve kurallara karşı gelmeye teşvik edebilir, güç mücadeleleri doğurabilir.)
• Anne-baba anlaşması: Ebeveynler kurallar, sınırlamalar ve ihlallerin doğuracağı sonuçlar konusunda anlaşmalı ve eşit şekilde uygulamalı.
• Olumlu teşvikler kullanın. Çocuğunuz kurallara ve sınırlamalara riayet ettiğinde bunu fark edin ve fark ettiğinizi belirtin, onaylayın.
• Çocuklarınızı bilgilendirin ve eğitin. Onlara aşırı kullanımın kendilerine verebilecekleri zararlar hakkında bilgiler verin.
• Çocuklarınız için okul dışı aktiviteler oluşturun. Spor, hobi ve sosyal aktivitelerle boş vakitlerini değerlendirebilmesini teşvik edin.
• AİLE ZAMANI! Günde 30-60 dk. arası elektroniksiz, eğlenceli aile zamanları oluşturun.